ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИННІҢ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ ТƏРБИЕЛІК МƏНІ

Abstract

Ыбырай Алтынсарин – қазақ арасынан шыққан тұңғыш педагог, балалар əдебиетіне зор үлес қосқан кемеңгер. Балаларға арналған «Əке мен бала», «Таза бұлақ», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш», «Бай баласы мен жарлы баласы», «Қыпшақ Сейтқұл» , т.б сияқты əңгімелері бар, мəселе атында емес, тəрбиелік мəнінде. Бұл əдебиет саласындағы еңбектері – тəрбиелік міндеттерді тікелей жүзеге асыруға болатын əдістемелік мұра. Əңгімелері өмір құбылысы, адам өмірінің əр алуан жақтарын қамтиды. Солардың ішінде, əсіресе, оның «Бай баласы мен кедей баласы» атты əңгімесіне айрықша көңіл бөлуді қажет етеді. Осы жерде қорытынды жасай кететін болсақ: мұндай балалар қазірдің өзінде де кездесіп отырады. Олар əке – шешелерінен көмек күтіп таңнан кешке дейін отырудан тайынбатындар кездессе, керсінше бос уақыттарында пайдалы іспен айналысып, ата – аналарын көмектерін аямайтын балаларды да жиі кездестіруге болады. Осы əңгіме арқылы мектеп оқушыларына жақсы мен жаман, кедей мен бай, сараңдық пен жомарттық туралы сөздермен біраз мағұлматтар беруге болады. Стихотворения и рассказы Алтынсарина написаны простым, понятным широким народным массам языком. В произведениях отражено его отношение к искусству. Своими стихотворениями и рассказами И.Алтынсарин воспитывал в юношах и девушках понимание красоты и природы, человеческих чувств. По его мнению, в художественой литературе видное место должны занимать вопросы просвещения, воспитания подрастающего поколения, преодоления остатков патриархально-родового быта в казахском обществе. Отсюда, например, в известном рассказе «Кипшак Сейткул» писатель изобличает барымту, приносящую огромный вред и разорение трудовому народу, по существу выносит приговор патриархально-феодальным нравам и носителям этих нравов. В них он учил читателя, прежде всего учащихся русско-казахских школ, высокой морали. Стихотворения и дидактические рассказы И.Алтынсарина по сей день сохраняют своё значение в воспитании и обучении подрастающего поколения.В "Сыне бая и сыне бедняка" повествуется о том, как два мальчика- ровесника, случайно оставшиеся на месте старого кочевья, разыскивали откочевавший аул. Рассказывая об их приключениях, Алтынсарин показывает характеры этих мальчиков, обусловленные их социальным положением, образом жизни, воспитанием, навыками и привычками. He is best known for introducing a Cyrillic alphabet for the Kazakh language, and was a proponent of teaching in the Western style. However, he opposed the teaching of Orthodox Christian doctrines to non-Russian Kazakhs, but at the same time urged resistance to Tatar language and culture, in favor of Russian and Western influences. As an educator, he opened numerous Kazakh-Russian boarding schools, technical schools and schools for girls. Altynsarin is also credited with authoring the first Kazakh grammar book, the first Kazakh- Russian newspaper, and with translation of a large number of textbooks and reference works. He was honored by the Imperial Russian government with numerous awards, including the title statski sovetnik (State Counsellor).